U toku je razrada planova za preseljenje beloglavog supa na Staru planinu kod Pirota, a srpski ornitolozi pomažu i u uspostavljanju gnezdilišta u okolnim zemljama, najpre u Rumuniji i Bugarskoj, a kasnije i u Makedoniji, Crnoj Gori, Albaniji.

Beloglavi sup je bio pred nestankom, 1992. godine u kanjonu Uvca za opstanak vrste borilo se samo desetak ovih kraljevskih ili svetih ptica, danas ih je 600 i što je posebno značajno njihov broj se iz godine u godinu povećava. Tokom prošle godine samo u Specijalnom rezervatu Uvac, 89 parova izleglo je 77 mladih orlova. Da nije bilo entuzijasta zaljubljenih u prirodu i u ovu retku pticu, beloglavog supa najverovatnije više ne bi bilo u Srbiji.

Ovaj retki lešinar, koga još nazivaju čistačem prirode i čuvarem reda u prirodi danas u kanjonu Uvca, na potezu od Sjenice do Nove Varoši i dalje prema Prijepolju, ima na desetine gnezdišta i hranilišta, a o njemu, osim čuvara na Uvcu, brine i Specijalni rezervat Uvac u Novoj Varoši i Institut za biološka istraživanja “Siniša Stanković” u Beogradu.

– Da bi došao do hrane, beloglavi sup dnevno preleti i stotinak kilometara, vrlo je teško obezbediti njihovu potpunu zaštitu na širem području, zato su veoma ugrožena ptičija vrsta – kaže ornitolog dr Saša Marinković iz biološkog instituta “Siniša Stanković” u Beogradu.

Da bi se pratilo kretanje beloglavog supa i ponašanje tokom leta i boravka van prostora Peštera i Zlatara, u Specijalnom rezervatu Uvac odlučili su da zasad jednom delu jata, a kasnije svim jedinkama ugrade specijalne mikroodašiljače i pomoću satelita prate njihovo kretanje i ponašanje.

– Praćenjem njihovog kretanja dobićemo jasnu sliku o lokalitetima koji pružaju idealne uslove za njihov život. Ovi visokoletači dosegnu visinu i do 3.000 metara, a jedreći na toplim vazdušnim strujama prevale i po 3.500 kilometara. Prostor Srbije, Crne Gore i Balkana za ovu pticu neverovatne lepote je mali, pa orlovi iz kanjona Uvca dospevaju do Izraela, Estonije, Turske, Poljske, pa čak i do Jemena na Arabijskom poluostrvu. Svi koji su otišli tako daleko, zahvaljujući satelitskom praćenju, vraćeni su u kanjon Uvca – dodaje Marinković.

Nakon tri godine boravka u kanjonu Uvca, jedan beloglavi sup je nestao, a pošto tada nije bilo satelitskog praćenja, uz mnogo muka pronađen je u Varšavi gde je bio zbrinut u tamošnjem zoo vrtu. Vraćen je u Beograd avionom, a u Sjenicu ga je dovezao lično ambasador Poljske Maćej Šimanovski. Od tada nosi ime Uroš Nejaki.

Zbog beloglavog supa i i netaknute lepote kanjona Uvca, Peštera i Zlatara ceo kraj u trouglu Sjenica – Nova Varoš – Prijepolje postao je turistički vrlo zanimljiv, zbog foto-safarija ovamo već dolaze turisti iz mnogih evropskih i prekomorskih zemalja, za svetu pticu interesuju se i poznati naučnici i instituti iz celog sveta, na Pešter i u Sjenicu stižu i TV ekipe velikih svetskih kuća. Nedavno je kanjon Uvca posetila i poznata francuska književnica, glumica, voditeljka i novinarka Polin Depeš koja je, za francusku televiziju Kanal 2 i nekoliko svetski poznatih internet portala napravila i specijalnu emisiju o orlovima i ovom prelepom delu Srbije.

Oluja i orlići
Dva mlada orlića Lola i Cvija upali su svojevremeno u veliku peštersku oluju, bačeni su na stene i teško povređeni. Polumrtve pronašli su ih čuvari, brzo su prebačeni u Beograd i zdravi vraćeni u kanjon Uvca, sada su odrasli i moćni, pa ih više nikakva oluja ne može oboriti.

Sveta ptica
Stilizovani prikazi beloglavih supova nalaze se na rozetama srpskih manastira ljubostinja i Žiča, beloglavi orao se nalazi na američkim i drugim grbovima u svetu, a u Egiptu beloglavi sup ima status svete ptice.

ISTREBILI ZARAZE
– Nama je turizam opredeljenje i velika, a još neiskorišćena šansa, netaknuta priroda na Pešteru, zdrava hrana i kanjon Uvca za beloglavim supom mogao bi da bude izvanredan turistički potencijal i značajan izvor prihoda našoj opštini, činimo sve što je u našoj moći da razvijemo turizam i iskoristimo šansu koja nam se pružila – kaže Hazbo Mujović, predsednik opštine Sjenica.

U ovoj opštini su, međutim, pomalo ljuti na Vladu Srbije, jer nije ništa učinila da Specijalnim rezervatom Uvac, osim opštine Nova Varoš, gazduje i opština Sjenica.

– Pisali smo premijeru Ivici Dačiću, poslali smo mu i peticiju građana i tražili da Uvcem gazduje i naša opština, jer se kanjon dobrim delom nalazi na teritoriji Sjenice. Nelogično je da jednim tako značajnim prirodnim i turističkim resursom upravlja samo firma sa teritorije opštine Nova Varoš – ističe Elma Skalonjić, članica Upravnog odbora Zmajevca.

Hrana na leđima
Na hranilište orlova Manastirine u dolini Uvca godišnje se dopremi oko 120 tona uginulih životinja i raznog klaničkog otpada. Kako ističe čuvar Nebojša Popović, dešava se da je zbog snega i leda prilaz hranilištu nemoguć vozilom, često ni traktorom, pa se tada hrana nosi na leđima.
– Mnogo volimo supove, navikli smo se na njih i to nam ne pada teško, sve bi učinili za ovu divnu pticu – kaže Popović.

Oživljavanje beloglavog supa na Pešteru pomoglo je puno i stočarima ovog kraja, retki lešinar doprineo je da se skoro potpuno iskorene crni prišt i antraks, bolesti koje su do pre dvadeset-trideset godina ozbiljno ugrožavale ovdašnji stočni fond.

– Sad beloglave supove nazivamo i lekarima prirode, otkad su brojniji u kanjonu Uvca i na Pešteru, sve lešine koje su bile uzrok zaraznih bolesti brzo nestanu, orlovi imaju poseban želudac i njima crni prišt i antraks ništa ne mogu – kaže Mujo Kurtanović, stočar sa Peštera.